Romańska Kolegiata w Tumie pod Łęczycą

Niewiele zachowało się w Polsce zabytków sztuki romańskiej. Dlatego tym cenniejsze są wszystkie jej przykłady.  A szczególnie tak świetnie zachowane jak kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Ta niewielka miejscowość odwiedzana jest co roku przez tysiące turystów, którzy podziwiają tę dostojną, liczącą prawie 900 lat budowlę.

Starsze badania historyczne doszukują się jej początków jeszcze w czasach Bolesława Chrobrego. Miało tu być założone pierwsze w Polsce opactwo benedyktynów. Jednak obecnie wiek budowy przesuwa się na II połowę XI wieku, kiedy to po okresie niepokojów i reakcji pogańskiej Kazimierz Odnowiciel sprowadził tu mnichów celem odnowy organizacji kościelnej. W 1140 roku benedyktyni przenieśli się do Mogilna a ich siedzibę rozebrano. 

Jednak już rok później z polecenia biskupa Jakuba ze Żnina ruszyła budowa kolegiaty. Konsekracja, z udziałem wszystkich polskich biskupów i książąt odbyła się w 1161 roku. Kolegiata pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i świętego Aleksego stałą się jednym z głównych kościołów w kraju. W jej murach odbyło się ponad 20 synodów prowincjonalnych. Ostatni z nich zwołano w Tumie pod koniec XVI wieku.

Kolegiata pełnił w średniowieczu oprócz kościelnych także funkcje obronne. Chroniła się tu miejscowa ludność przed najazdami tatarów i Litwinów. Najazdy, a także późniejsze wojny z krzyżakami czy Szwedami powodowały zniszczenia. W efekcie kolejnych odbudów zacierały się powoli cechy stylu romańskiego. Dopiero ostatnia odbudowa po nalocie Luftwaffe podczas II wojny światowej pozwoliła na przywrócenie w dużej części wyglądu sprzed przeszło 800 lat.

Nawa główna kolegiaty prezentuje sobą przede wszystkim styl romański. Także cała bryła bardzo mocno nawiązuje do tego stylu. Bardzo dobrze widać tu charakterystyczne złożenie budowli z mniejszych brył. Wspaniałym przykładem sztuki romańskiej jest portal wejściowy z płaskorzeźbionym tympanonem przedstawiającym Matkę Bożą trzymającą na kolanach Jezusa oraz ciekawymi ornamentami roślinnymi.

Surowe wnętrze nakryte jest drewnianym stropem płaskim. W absydzie zachodniej zachowały się fragmenty polichromii z XII wieku, które należą do najstarszych w Polsce.