Opactwo cystersów w Sulejowie
Zabytki sztuki romańskiej należą w Polsce do rzadkości. Dlatego też, nie dziwi fakt, że miejsca, w których się one znajdują zyskują rozgłos i są chętnie i często odwiedzane przez turystów. Do najstarszych zabytków architektury w Polsce należą kościoły i klasztory. Jednym z nich jest dawne opactwo zakonu cystersów w Sulejowie niedaleko Piotrkowa Trybunalskiego.
Zakon cystersów był jednym z pierwszych, który został sprowadzony do polski. Noszący biało-czzarne habity zakonnicy przybywali na ziemie polskie od połowy XII wieku na zaproszenie władców i możnych. Otrzymywane od nich jako uposażenie wsie zamieniali szybko w prężnie rozwijające się gospodarstwa.
Tak też było w przypadku Sulejowa. W II połowie XII wieku książę Kazimierz Sprawiedliwy sprowadził tu zakonników z burgundzkiego klasztoru w Morimond. Otrzymując od kolejnych władców, biskupów i możnych liczne nadania i przywileje stworzyli tu oni liczący ponad 50 wsi majątek przynoszący całkiem pokaźne dochody. Po kasacie klasztoru w okresie zaborów zakonnicy powrócili tu dopiero w XX wieku. Obecnie znajduje się tu przeorat opactwa w Wąchocku.
Budowa pierwszego kościoła na terenie klasztoru rozpoczęła się zaraz po jego fundacji, który jednak już w I połowie XII wieku został zastąpiony większym pod wezwaniem świętego Tomasza z Cantenbury. Obiekt ten znajduje się w Sulejowie do dziś. oprócz niego podziwiać można część zachowanego lewego skrzydła klasztornego z późnoromańskim kapitularzem i gotyckimi krużgankami.
Sulejowski kościół to trójnawowa bazylika z transeptem, charakterystyczna dla romańskich klasztorów cysterskich. W rogach transeptu rozmieszczone są kaplice. Warto zwrócić uwagę na romański portal z trzema kolumnami, który okala główne wejście. Z kolei nad bocznym wejściem do świątyni, po stronie północnej umieszczony jest tympanon pochodzący najprawdopodobniej ze starszego sulejowskiego kościoła. Zdobi go archaiczna płaskorzeźba przedstawiająca krzyż, kruka i słońce z księżycem.
Wnętrze kościoła łączy cechy stylów romańskiego i gotyckiego. Sama architektura z krzyżowo-żebrowymi sklepieniami jest wyraźnie gotycka, natomiast elementy zdobnicze romańskie. Wyposażenie stanowią natomiast barokowe ołtarze oraz rokokowe stalle i ambona.
